Slapeloos door een tekort aan energie

27-02-23

“Als je echt moe bent, dan val je wel in slaap.” Als je last hebt van slapeloosheid, hoor je mensen dit wel eens zeggen. We slapen om nieuwe energie op te doen. Maar kun je ook te moe zijn om nog te kunnen slapen?

Wat is slapen eigenlijk? Als we slaap holistisch bekijken en vanuit bioritme bekijken dan zien we eigenlijk het volgende gebeuren. De twee systemen die het meeste energie verbruiken in ons lichaam zijn de hersenen en het immuunsysteem. Overdag gaat er door ons bioritme meer energie naar de hersenen. In de nacht worden de hersenen op een laag pitje gezet, zodat alle energie naar het immuunsysteem kan. Door te slapen kunnen we de focus van de energieaanmaak van het ene systeem naar het andere verplaatsen.

Als het donker is beginnen we melatonine aan te maken. Dit is een cruciaal hormoon om te kunnen slapen. Het wordt door onderzoek echter steeds duidelijker dat deze stof ook een antioxidant is en dat deze stof je immuunsysteem op allerlei manieren versterkt. Uit onderzoeken blijkt ook dat melatonine ervoor zorgt dat een dysbiose in je microbioom oplost. Melatonine en je immuunsysteem hebben dus alles met elkaar te maken.

Wat doet je immuunsysteem dan zo in de nacht als je slaapt? Je immuunsysteem is belangrijk om alles wat in je lichaam beschadigd is geraakt gedurende de dag, weer te herstellen. Daarnaast moet je immuunsysteem er ’s nachts voor zorgen dat zo veel mogelijk pathogene microben worden gedood. Het resultaat daarvan is dat je minder energie verbruikt overdag (omdat je minder schade hebt) en dat je energie overdag ook naar je hersenen kan, want je wordt niet meer zo lastig gevallen door pathogenen. Als je immuunsysteem pathogenen microben ’s nachts niet kan opruimen, moet het immuunsysteem overdag actief blijven. Dat betekend minder energie voor je hersenen, waardoor je geheugen slechter wordt, je hersenmist krijgt en een slechte concentratie. Na een nacht waarin je goed geslapen hebt, heb je de volgende dag meer energie. Je kunt makkelijker energie aanmaken en hebt minder energie nodig.

Onrust in de avond

Het is avond, bijna middernacht. In plaats van dat je tot rust komt en gaat slapen, ben je juist nog druk bezig. Sommige mensen kennen het maar al te goed: juist in de avond zijn ze energiek. Dit kan komen door bioritmische verschillen, maar kan ook komen door te weinig energie. Dat klinkt paradoxaal, maar door een gebrek aan energie kun je heel druk worden. Een gebrek aan energie veroorzaakt stress en onrust. Een gebrek aan energie is immers een gevaar voor je lichaam.

Om in de avond tot rust te komen hebben we onder andere GABA nodig. GABA is een rustgevende neurotransmitter. Om te slapen moeten we melatonine aanmaken. Hoe worden deze stoffen aangemaakt? Melatonine wordt aangemaakt van serotonine. Dit gebeurt via een aantal stappen. Vanuit het aminozuur tryptofaan wordt met behulp van calcium en B3, de stof 5-HTP gevormd. Die stof wordt weer omgezet, met behulp van zink, magnesium, B6 en vitamine C, naar serotonine. Wanneer het donker wordt, ga je die serotonine omzetten naar melatonine, met behulp van ijzer, vitamine C, B6, B11, B12 en SAMe. Deze omzettingen gebeuren in sommige gevallen niet meer genoeg, door de IDO-pathway bij immuunactiviteit.

IDO staat voor het enzym indolamine dioxygenase. Als het immuunsysteem actief is, zoals bij laaggradige ontstekingen, dan wordt tryptofaan niet omgezet naar 5-htp, maar naar een andere stof: kynurenine. Die stof wordt via tussenstappen omgezet naar quinolinezuur. Het doel daarvan is om NAD+ (een stof die zorgt voor meer energie) te maken voor het immuunsysteem, zodat het immuunsysteem meer energie heeft. Als het immuunsysteem dus overuren moet draaien en er niet genoeg energie voor handen is, dan wordt er steeds minder serotonine en melatonine aangemaakt, met als doel om het immuunsysteem van meer energie te voorzien. Ook als er dus een tekort is aan bijvoorbeeld B3 (een stof die cruciaal is voor de energieaanmaak), dan zal dat de IDO-pathway stimuleren. Door stimulatie van de IDO-pathway wordt er minder serotonine (een rustgevende neurotransmitter) aangemaakt, en dus ook minder melatonine. Hierdoor ga je je neerslachtig voelen, kun je steeds moeilijker slapen en kun je nog allerlei andere klachten krijgen.

Als er te lang kynurenine geproduceerd wordt, geeft dat een vermindering van de dopamine synthese. Een vermindering van dopamine zorgt ervoor dat stresssysteem actiever wordt. Bij een te lange productie van quinoline, geeft dat een overactivatie van de NMDA-receptor. NMDA-receptoren zijn eiwitten die zich in de membranen van de post-synaptische neuronen van de hersenen bevinden. Glutamaat is een stof die de NMDA-receptor activeert. Dit is een stof die ook in voeding voorkomt en soms wordt toegevoegd aan voeding, hij is beter betekend als de ‘smaakversterker’. De tegenhanger van glutamaat is GABA. Deze neurotransmitter moet als het donker wordt, de NMDA-receptor tot rust brengen, zodat je kunt gaan slapen. Bij een tekort aan GABA neig je lang wakker te blijven en te gaan piekeren. Ook blijven je spieren gespannen, kun je last krijgen van oorsuizen, kun je angstig worden en zelfs paniekaanvallen krijgen. GABA wordt gevormd uit glutamine/glutamaat. Glutamaat en GABA moeten in balans zijn. Overdag behoort glutamaat te domineren, zodat je actief wordt en dingen kunt leren. In de avond en nacht moet GABA overheersen zodat je tot rust komt. Als je te weinig GABA aanmaakt, of een teveel aan glutamaat hebt (door bijvoorbeeld het eten van smaakversterkers), dat kun je niet meer tot rust komen. Maar GABA wordt alleen goed aangemaakt als er genoeg energie aangemaakt wordt. Een tekort aan energie is een gevaar voor je lichaam. Als je in gevaar bent moet je alert blijven. GABA brengt je tot rust, dus wordt in tijden van gevaar niet aangemaakt om je te beschermen.

Ziekte en slaap

Er bestaat een theorie over een bepaald mechanisme wat ten grondslag zou kunnen liggen aan verschillende ziektes (chronische vermoeidheid, MCS (multiple chemical sensitivity), fibromyalgia en PTSS). Dit mechanisme heet de NO/ONOO cyclus. NO staat voor nitric oxide en ONOO staat voor zijn geoxideerde product: peroxynitrite Als deze twee stofjes lang verhoogd raken, kunnen ze elkaar verhoogd houden. Deze biochemische processen hebben ook te maken met NMDA-receptor. Als de NMDA-redceptor te veel stimulatie krijgt, kan dat leiden tot enorme hoeveelheden nitric oxice en peroxynitrite. Die laatste stof kan bepaalde onderdelen van de mitochondriën in de cel, het onderdeel waarmee je energie produceert, beschadigen. Het tekort aan energie wat er ontstaat stimuleert weer die NMDA-receptor om actief te worden. Hierdoor kan het moeilijk zijn om tot rust te komen, vooral in de nacht. Overdag kun je namelijk gemakkelijker energie aanmaken dan ’s nachts. We behoren ook overdag actief te zijn en niet ’s nachts.

Een belangrijke oorzaak bij chronische vermoeidheid is schade aan de mitochondriën. Dit zorgt ervoor dat je minder energie kunt produceren, maar je kunt ook een tekort krijgen aan prenenolone. Deze stof is een voorloper van allerlei hormonen, zoals je sekshormonen en cortisol. Cortisol zorgt voor energie maar is ook een hormoon wat je beschermd tegen stress. Zonder cortisol zou elk kleine stressor grote schade kunnen aanrichten. Ook zorgt cortisol ervoor dat een stressreactie weer kan stoppen. Bij schade aan de mitochondriën kan het zijn dat je minder cortisol aanmaakt. Om te kunnen slapen moet je niet te veel cortisol aanmaken, omdat cortisol de productie van melatonine afremt. Maar bij te weinig cortisol is het ook niet meer mogelijk om te slapen of tot rust te komen. Je hebt geen bescherming meer tegen stress. Dit zie je ook bij bijvoorbeeld bijnieruitputting. Het kan dan zijn dat je beter kunt inslapen als je van te voren wat lichamelijke oefeningen hebt gedaan, zodat er wat meer cortisol wordt geproduceerd. Bij bijnieruitputting kun je echter ook midden in de nacht wakker worden in paniek. In de nacht eet je niet, en moet je gebruik maken van de glucose-voorraad in je lever. Om die glucose ’s nachts te gebruiken, heb je onder andere cortisol nodig. Bij bijnieruitputting kan die productie niet adequaat genoeg zijn. Hierdoor kun je ’s nachts een energie tekort krijgen, waardoor je stresssysteem aanschiet en je wakker wordt.

Veroudering en energieproductie

Als mensen ouder worden, neigen ze ook wel minder te slapen. Veroudering lijkt veroorzaakt te worden door een verminderde aanmaak van hormonen. Dit zorgt vervolgens voor een verhoogde oxidatieve stress, waardoor de mitochondriën steeds meer beschadigen. Als je ouder wordt, kun je minder energie aanmaken. Door minder energie verouder je. Niet zo gek dus dat onze oudere medemens meer moeite heeft met slapen. Maar bekeken vanuit deze biochemische processen kun je dus ook al op jongere leeftijd door ziekte verouderen, ook aan de buitenkant. Gelukkig valt dat allemaal te herstellen, waardoor jonge mensen weer terug kunnen verjongen. Als de energieproductie herstelt, wordt het ook makkelijker om te slapen.

Soms is het nodig om eerst nieuwe energie op te doen voordat je weer kunt slapen!

Bronnen:

1) van der Zijde, L. (2011). De Evocircadian Code - deel 3. De Evocircadian Code.
2) Kines, K. (2018). The Epstein-Barr Virus Solution. Amazon Italia Logistica S.r.l.
3) Pall, M. L. (2007). Explaining “Unexplained Illnesses”. Harrington Park Press.
4) E-learning: Oorzaak en herstel slaapproblemen van Natura Foundation.