De functies van het denken

02-02-23

Bij veel problemen wordt al snel met de vinger gewezen naar het denken. Doordat wij als mensen denken, creëren wij allerlei problemen. Denken wordt als iets negatiefs gezien, iets wat we misschien beter niet zoveel zouden moeten doen. Sommigen geloven heilig dat als je alleen in het hier en nu zou zijn, je geen probleem zou hebben. Een mens zou de verkeerde dingen denken en daardoor problemen ontwikkelen. Zo zouden allerlei negatieve gedachtes over jezelf voor meer stress en ziekte zorgen. Maar is dit echt de oorzaak van allerlei soorten problemen? Of is denken juist functioneel?

Na het uiten van een gedachte komt nogal eens de vraag: waarom denk je dat? Een goeie vraag, waarom denken we wat we denken. Hier bestaan ingewikkelde psychologische theorieën over, maar wat als we het eens lichamelijk benaderen. Lichamelijk gezien ben je altijd bezig met balans, je homeostase. Je homeostase wordt continue een beetje verstoord door veranderingen in en om je heen. Dat is in principe geen probleem, want je lost dat steeds weer op. Als je dit nooit zou hoeven doen zou je ook niet kunnen leven. Wat als een gedachte altijd functioneel is? Wat als een gedachte jou moet stimuleren tot bepaald gedrag wat jou homeostase kan herstellen?

Een gebrek aan energie

Een interessant voorbeeld hierbij is de klassieke depressie. Iemand met zo’n depressie wil alleen nog maar in bed liggen, gordijnen dicht, niemand zien en niks meer doen. Zo iemand zegt dat misschien dat hij of zij niemand meer wil spreken omdat iedereen hem of haar haat. Iets doen is ook geen optie: “want ik kan helemaal niks”. Dit wordt dan vervolgens door anderen als denkfout gezien omdat dat natuurlijk niet zo is. Iedereen kan wel iets, dus je maakt een denkfout. Maar laten we deze zelfde situatie vanuit het lichaam bekijken.
Een klassieke depressie heeft in principe te maken met een gebrek aan energie, want meestal veroorzaakt wordt door laaggradige ontstekingsactiviteit. (1) Alle energie moet dan naar het immuunsysteem, en niet naar bijvoorbeeld de aanmaak van neurotransmitters. Er is dus duidelijk niet genoeg energie voor de situatie. Suiker en alcohol kunnen snel voor meer energie zorgen, maar verergert de ontstekingsactiviteit. Wanneer er niet genoeg energie beschikbaar is, moeten we zuinig zijn met wat we hebben. Dus in bed liggen, niets doen en niemand zien. We maken te weinig neurotransmitters aan, waardoor we makkelijk kunnen denken dat er van alles mis is met ons, zodat we in het bed blijven. Negatieve gedachtes die ons moeten aanzetten tot energiebesparend gedrag. Geen denkfout, maar een kortetermijnoplossing. Doordat ziekte stress is, zijn we geneigd om in tijden van ziekte op de korte termijn te denken. Geen denkfout, maar een wanhopige poging het probleem op te lossen.

Huilen

Een ander interessant voorbeeld is huilen. En dan met name bij vrouwen. Als een vrouw huilt, kan ze via het traanvocht het teveel aan prolactine, wat door een stresssituatie ontstaat, uitscheiden (2). Ook bevordert huilen de aanmaak van endorfine. Door de balans in deze stoffen te veranderen kan het lichaam tot rust komen. Een vrouw kan door te huilen dus biochemisch haar stress verlagen. In een stressvolle situatie of bij een lichamelijke biochemische stress, neigen vrouwen snel te gaan huilen. Dat wordt nogal eens gemarkeerd als zwak en gevoelig maar is eigenlijk bijzonder slim. Het is een oplossing, een manier om haar homeostase te herstellen. Huilen doe je echter niet zomaar, je huilt ‘ergens om’. Een vrouw zal in zo’n situatie bijvoorbeeld denken: ik ben volledig mislukt. Dat word als een denkfout gezien, want je bent in sommige dingen misschien mislukt, maar in andere dingen juist succesvol. Maar in deze situatie is het punt niet dat zij mislukt is. Want om te kunnen huilen moet zij iets denken wat haar aan het huilen maakt. Geen denkfout, maar probleemoplossing.

Homeostase herstel

Je zou denken en gedrag dus kunnen bekijken als homeostase herstel. Je bent altijd bezig met problemen op te lossen. Uit alles wat je kent en binnen je mogelijkheden valt, kies je altijd automatisch je beste oplossing. Alleen dit is wel altijd korte termijn. Als je homeostase verstoord wordt, krijg je stress. Tijdens stress kan een mens alleen nog op de korte termijn denken en handelen. Dat moet ook wel. Stress betekent namelijk gevaar. Als je dit gevaar je voorstelt als een sabeltandtijger de klaar staat om je aan te vallen, dan ga je niet eerst aan de vergadertafel zitten met de tijger om tot een redelijk compromis te komen over het wel of niet opeten van jou. Je komt meteen in actie: vechten, vluchten of verstoppen. Alleen de korte termijn is in zo’n situatie belangrijk. In tijden van hevige stress is lange termijn denken fysiek onmogelijk. Dat moet ook, om in leven te blijven.
Dit betekent dat wat je denkt en doet dus in principe altijd perfect is in de situatie. Je doet het altijd goed! Maar wat je doet is wel alleen korte termijn. In een situatie met chronische stress, krijg je het probleem dus ook niet meer opgelost. Wat je doet lost het eventjes op, waarna het probleem zich voortzet. Als je ook op de langere termijn iets wilt bereiken, zul je daar ook op moeten focussen. Wat betekent dat er gekeken moet worden naar de oorzaken van het probleem.

Bronnen:

1) Lee CH, Giuliani F. The Role of Inflammation in Depression and Fatigue. Front Immunol. 2019 Jul 19;10:1696. doi: 10.3389/fimmu.2019.01696. PMID: 31379879; PMCID: PMC6658985.
2) Mathers WD, Stovall D, Lane JA, Zimmerman MB, Johnson S. Menopause and tear function: the influence of prolactin and sex hormones on human tear production. Cornea. 1998 Jul;17(4):353-8. doi: 10.1097/00003226-199807000-00002. PMID: 9676904.